There is a vitality, a life force, an energy, a quickening that is translated through you into action, and because there is only one of you in all of time, this expression is unique. And if you block it, it will never exist through any other medium and it will be lost. The world will not have it.
— Martha Graham
It is not your business to determine how good it is nor how valuable nor how it compares with other expressions. It is your business to keep it yours clearly and directly, to keep the channel open.
Những con dao hai lưỡi có ở khắp mọi nơi, ngay cả trong lựa chọn của mỗi chúng ta. Bài viết này thuộc Series “The Gray Line” (Đường kẻ xám), nơi mình thảo luận về những câu chuyện đa nghĩa trong cuộc sống.
01
Trong tập 3 của anime Yuri!!! on ICE, hai nhân vật chính cùng tên Yuuri Katsuki và Yuri Plisetsky phải cạnh tranh với nhau trong một cuộc thi trượt băng khu vực, để tìm ra ai sẽ là người được huấn luyện bởi Victor Nikiforov, nhà vô địch thế giới lúc bấy giờ.
Nếu như bạn xem bộ anime từ đầu, bạn sẽ thấy rằng Yuuri (2 chữ “u”) là một anh chàng có phần rụt rè và hơi nhút nhát. Còn Yuri, một tài năng trẻ, lại có phần bốc đồng và kiêu ngạo.
Victor đưa ra 2 bài biên đạo đi với hai bài hát khác nhau, và phân cho mỗi người học trò thực hiện một bài. Bạn hãy nghe thử hai bài hát nhé:
Phân như thế nào cho hợp lí?
Mình cá là phải đến 99% người xem khi ấy cũng giống như mình: Chúng ta kì vọng mỗi người được giao bài hát phù hợp với cái “vibe”, với tính cách của họ. Một Yuri đầy cái tôi và ngạo nghễ sẽ phù hợp hơn với “Eros”, và Yuuri với tính cách thu mình, nhẹ nhàng – sẽ được chọn cho “Agape”.
Nhưng nhân vật Victor đã lựa chọn ngược lại.
02
“Giờ đi học cái đấy á, thôi, chị nghĩ nó không hợp với cái tính của chị. Nó cần tỉ mỉ, nữ tính các kiểu – mà chị mày thì không được như thế lắm đâu em.”
“Anh thấy cái đấy nó hay kiểu phải thế này thế kia, mà anh không phải kiểu đấy, nên em ạ, bỏ đi thôi, haha.”
Là một con người có nhiều sở thích, cộng với việc được làm ở một studio nơi công tác tư vấn và hỗ trợ rất cần thiết, mình hăng hái gợi ý cho nhiều anh-chị-bạn thử cái này cái kia, bên ngoài những gì mà studio mình cung cấp.
Và trên kia là một phản ứng rất thường gặp khi mình gợi ý một ai đó thử một bộ môn nhất định.
Mình nghĩ phản ứng này bình thường và dễ hiểu: Càng sống và tích luỹ, ta càng ngày càng có một ý niệm cụ thể về bản thân – mình là người thế nào, thích cái gì, hợp và không hợp với thứ gì. Ta bắt đầu có một cái “gu”.
Khi chúng ta được đặt trước một lựa chọn, ta “ướm thử” nó như thử một chiếc áo, và quyết định luôn việc nó có hợp với mình hay không.
Việc này không phải là một thứ gì quá tệ: Nếu bạn có “gu”, bạn sẽ biết xây dựng bản thân có đường hướng cụ thể. Bạn nói ‘Có’ và ‘Không’ một cách dứt khoát. Tôi là thứ này, và tôi không phải là thứ kia. Bạn lựa chọn phong cách, lựa chọn tập thể, lựa chọn lối sống, lựa chọn hệ giá trị.
Nhưng mình nghĩ đây cũng có thể là một con dao hai lưỡi.
Khi ta cho rằng bản thân mình không phù hợp ngay từ đầu, trước khi thử một thứ gì đó, ta đang làm hai điều:
- Khoác lên bộ môn hay thử nghiệm kia một thứ định nghĩa, một hình ảnh, một tính chất nhất định mà ta tin nó-là. Nói ngắn gọn thì đó là một dạng định kiến.
- Khoác lên chính mình – một định kiến thứ hai.
Bạn có thể nói với mình rằng, thực ra tôi chỉ đang là chính mình thôi. Bản thân tôi là như thế, tôi không phải là thứ đó, không hợp với cái đó.
Once you have a character, you have developed a rigid SYSTEM. Your behavior becomes petrified, predictable, and you lose your ability to cope freely with the world with all your resources. You are predetermined just to cope with events in one way, namely, as your character prescribes.
— Bruce Lee, “Notes on Gestalt Therapy”, Misc. Notes. Bruce Lee Papers
Nhưng chẳng nhẽ bạn chỉ là như thế thôi sao? Định nghĩa về bạn có thể được viết trong một câu? Hai câu? Ba câu? Bạn đã khám phá xong tất tần tật mọi thứ về bản thân mình rồi ư?
Bạn có tự hỏi rằng, liệu có phần nào đó mà bạn không đưa vào định nghĩa của bản thân mình vì rằng:
- Bạn chưa khám phá ra nó, hay chưa từng có trải nghiệm về nó;
- Bạn có nhưng nó còn quá nhỏ bé và cần được nuôi dưỡng thêm;
- Bạn đã bỏ quên nó từ rất lâu;
- Bạn có nhưng nó ở một tầng sâu của tiềm thức, một thứ nào đó rơi vào điểm mù của bạn, hay chính bị bạn đè nén và chôn chặt bấy lâu?
Và cứ như thế, ta từ chối hết những lời mời gọi phiêu lưu của cuộc sống; thứ ẩn chứa trong đó những cơ hội để ta khám phá thêm cái mới về bản thân.
03
Quay trở lại với Yuri!!! on ICE.
Để đáp ứng được yêu cầu của đề bài, hai nhân vật Yuuri và Yuri đã phải vắt óc, vắt người ra mà tập luyện, mà suy nghĩ, phản chiếu xem liệu mình có thứ chất liệu đời sống nào có thể phát triển được.
Và thế là cậu trai Yuri kiêu ngạo và hống hách đã tìm thấy sự dịu dàng của mình khi tìm về với những năm tháng bên ông ngoại. Đề bài này đã khiến cho Yuri tìm về với gốc gác, với tình cảm gia đình, là bước đầu giúp cậu kiềm chế cái nông nổi và trở nên ngày một trưởng thành hơn trong những diễn biến sau này.
Còn Yuuri, anh tìm thấy “Eros” trong sự đam mê với ẩm thực, mà cụ thể ở đây là món Katsudon, một món ăn mà anh đã được ăn từ nhỏ tới lớn. Với Yuuri, Katsudon còn hơn cả một món ăn – nó là thứ giúp anh tìm thấy sự kết nối với những người bạn thân thiết.
04
Từng tham gia và có cơ hội làm việc với một vài ekip sản xuất trong các vở diễn, mình nhận thấy đạo diễn hay chọn người dựa trên cảm giác của họ về việc một diễn viên có phù hợp cho vai diễn hay không.
Trước đây mình chỉ đơn giản nghĩ rằng, “Ờm… Chắc là họ chọn xem cái mặt mình, cái dáng người mình có phù hợp với hình ảnh nhân vật hay không.”
Điều đó đúng, nhưng nó không phải là toàn bộ câu chuyện. Một thứ quan trọng hơn: Họ đi tìm bên trong con người ta một chất liệu đời sống, một dấu hiệu nhỏ nhoi của nó, hoặc một thứ tiềm năng cho thấy ta có thể đạt được nó; chứng minh được với họ rằng ta có thể khai thác chính thứ ấy bên trong mình để thực sự đảm nhận tốt vai diễn. Họ cần cả cái vỏ và cái lõi.
Nói cách khác, chọn diễn viên là công cuộc “nhìn người”, theo cả nghĩa đen lẫn nghĩa bóng.
05
Hồi tháng 3, đi training vòng 2 casting vào Wonder Sisters, mình có nghe được một câu chuyện khá thú vị.
Cuối giờ tập, tụi mình cùng chị Rùa ngồi lại nói chuyện với nhau đôi điều. Có một cậu bạn có vẻ khá là nhiều câu hỏi.
“Làm sao để em nhảy không lặp lại, không bị cảm thấy nhàm chán với chính mình?”
Chị Rùa ậm ừ một lúc, rồi trả lời:
“Hmmm. Chị nghĩ là em nên nghỉ nhảy một thời gian. Ra ngoài kia sống và trải nghiệm. Rồi sau đó em quay lại nhảy tiếp.”
Thú vị là ở chỗ, trong cùng khoảng thời gian đó, mình cũng đã được nghe một ý tưởng tương tự:
Now I want you to improvise with this idea: Sexiness. But please note that this idea – as well as any other ideas – is not supposed to be a limitation to your expression. Don’t do your sexy like this (demonstrate usual sexy dance moves) just because you think only that will be perceived as sexy.
What I want to see is your particular expression given the topic: An expression that means the way it is to you. Your idea of ‘sexiness’ maybe something entirely different.— Kim-Sanh Chau, Workshop “Bright Worms X Bleu Neon” with Kim Sanh & Michael Jackson (Kinergie Studio)
And if you ever have discomfort with any of the concept, just sit out here and observe others. It’s completely okay.
(Bây giờ Châu muốn các bạn thử ngẫu hứng với ý tưởng về sự sexy. Nhưng nhớ là ý tưởng này, cũng như những ý tưởng khác mà Châu sẽ đem tới cho các bạn, không nên là thứ giới hạn cách mà bạn làm chúng. Đừng làm mấy động tác này (Châu làm vài động tác thường thấy trong sexy dance) vì bạn nghĩ là chỉ nó mới được coi là ‘sexy’.
Cái mà Châu muốn thấy là sự thể hiện của từng người với chủ đề này: Nó phải có ý nghĩa là ‘sexy’ thực sự với chính các bạn. Và ý niệm này với bạn có thể đưa ra một thứ hoàn toàn khác biệt.
Và trong trường hợp nếu bạn cảm thấy không thoải mái khi làm chúng, hãy ngồi bên ngoài và quan sát mọi người. Không sao cả.)
© Tiểu Phương (Kinergie Studio)
“Con người mới” không có nghĩa là bạn phải cố gắng “diễn”, trở thành thứ gì đó không phải là mình. Mà đó là một thể hiện mới từ con người bạn. Với một thứ chất liệu: Qua sống, trải nghiệm và luyện tập; bạn có thể đem nó ra để phát triển nhân vật cho mình.
Và theo mình, thử một thứ gì đó mới mà không để định kiến ngáng đường – đó là bước đầu tiên để bạn làm được điều đó.
Dĩ nhiên quá trình này không thể vội vàng được.
Vậy nên nếu có cảm thấy khó chịu, hãy cho phép mình nghỉ ngơi, ngồi bên ngoài. Như cách mà Kim-Sanh đã bày cho chúng ta.